مته به عنوان ابزاری پرکاربرد در زمینه سوراخ‌کاری اشیا و سطوح مختلف در ابعاد و قطرهای متفاوت، شناخته شده است. بر روی بدنه استوانه‌ای شکل(میله مانند) این محصولات، شیارهایی مارپیچ وجود دارد که به آنها خاصیت برندگی می‌دهد. مته‌ها در انواع مختلف و تنوع گسترده از نظر متریال و موارد استفاده تولید می‌شوند. ما به کمک این ابزارها می‌توانیم در اکثر اجسام با سطوح مختلف از قبیل بتن، مصالح ساختمانی، چوب، آهن، آلومینیوم و… سوراخ با قطر و طول دلخواه ایجاد کرده و همین موضوع، دلیل محبوبیت و کاربرد زیاد این ابزار در بین افراد و صنعتگران شده است.
تراشکاری چیست؟
تراشکاری (Turning)، روشی است که از آن برای شکل‌دهی فلزات استفاده می‌کنند. این روش به وسیله ماشین‌های تراشکاری که در مدل‌های مختلف وجود دارند، انجام میشود. در این روش به کمک ابزار تراش، عملیات براده‌برداری بر روی سطح فلزات انجام شده تا نهایتاً قطعه به فرم مورد نظر تبدیل شود.
آشنایی با ماشین‌های تراشکاری
تا به امروز، این دستگاه‌ها در ابعاد و مدل‌های مختلف تولید شده‌اند. دسته‌بندی کلی این ماشین‌ها بر اساس نوع سیستمی که دارند به دو گروه سنتی (دستی) و اتومات تقسیم می‌شوند. دستگاه تراش سنتی برای انجام کار، نیازمند به حضور و نظارت دائمی اپراتور است. البته نوع سنتی این ماشین‌ها دیگر کمتر مورد استفاده قرار گرفته و دستگاه‌های اتوماتیک جایگزین آنها شده‌اند. امروزه، رایج‌ترین مدل ماشین‌های تراشکاری ، یعنی دستگاه اتومات CNC (کنترل عددی)، تبدیل به پرکاربردترین ماشین تراشکاری در صنایع و کارگاه‌ها شده است.
روش کار با مته‌ها و ایجاد سوراخ
مته به تنهایی توانایی انجام کار را نداشته و به عنوان یک ابزار تراش در ماشین‌های تراشکاری یا دریل به کار می‌رود. در ابتدا باید ابزار را در مرکز سه نظام قرار داده و به کمک آچار مخصوص، آن را در سر جای خود ثابت و محکم کنیم.
سپس نوک ابزار را دقیقا بر روی نقظه مورد نظر(سطح قطعه) قرار می‌دهیم. با چرخش سریع سه‌نظام، ابزار نیز شروع به چرخش کرده و با اعمال نیروی نسبتاً کمی به سمت جلو عملیات تراشکاری آغاز میشود. مته به کمک دو لبه برنده که در نوک آن وجود دارد شروع به ایجاد سوراخ میکند. سپس براده‌های ایجاد شده در حین عملیات توسط شیارهای حلزونی‌شکل که دورتادور محصول وجود دارد، از سوراخ خارج می‌شوند.
باید توجه داشت که برای انجام عملیات و سوراخ‌کاری سطوح نرم از سرعت بالا (منظور سرعت سه نظام است) و برای سطوح سخت از سرعت پایین استفاده کنیم.
دریل چیست؟
وقتی صحبت از تراشکاری و ایجاد سوراخ در اجسام مختلف میشود، کمتر کسی است که نام «دریل» را نشنیده باشد. دریل ابزاری است که مته با ابعاد و جنس مختلف به سر آن(سه نظام) متصل میشود. سپس با فشردن ماشه دریل، سه‌نظام به سرعت شروع به حرکت کرده و فرآیند براده‌برداری آغاز میشود.
معرفی انواع مته
تفاوت این ابزارها با هم، فقط از نظر کارایی و شکل ظاهری که دارند نیست، بلکه در ساخت مته‌ها از مواد و آلیاژهای گوناگون نیز استفاده میشود. این ویژگی ها باعث شده که هر ابزار برای سطح بخصوصی به کار برود. در ادامه به معرفی ابزارهای تراش معروف و پرکاربردتر، مخصوصاً مته‌های فلزات و الماسه که بیشترین استفاده را دارند، می‌پردازیم.
مته‌های مناسب برای فلزات و آهن
مته‌ای که برای این سطوح به کار می‌رود دارای نوکی تیز و زاویه‌دار است. این خصوصیات به محصول کمک میکند تا به راحتی سطوح سخت فلزات را تراش دهد. مته‌های فلزات از متریال گوناگونی ساخته می‌شوند که در ادامه به معرفی هر یک می‌پردازیم.
نوع اول با عنوان HSS شناخته میشود. جنس آنها از متریال معمولی (فولادی) بوده و در نهایت سخت‌کاری می‌شوند. این ابزار غالباً با رنگ‌های طلایی، سفید و مشکی ساخته شده و برای فلزاتی همچون آهن و آلومینیوم به کار می‌رود، و در برخی موارد برای ایجاد سوراخ در سطوح چوبی و پلاستیکی نیز استفاده میشود.
مته‌های کبالت نوع دوم هستند که در اصطلاح به آنها خشکه می‌گویند. این مدل در دو نوع کبالت دار 5 درصد و 8 درصد موجود می‌باشد و با نام HSS CO شناخته می‌شوند. مته‌های کبالت‌دار طول عمر بیشتری نسبت به نوع معمولی داشته و طبیعتاً از قیمت بالاتری هم برخوردارند.
از این ابزار در فلزاتی که سختی بیشتری دارند مثل چدن، استیل و… استفاده می‌کنند. دسته سوم، همان نوع HSS بوده که دارای روکشی از آلیاژ کبالت می‌باشند. البته این لایه کبالت پس از مدتی استفاده از بین رفته و سختی خود را از دست می‌دهد. در نتیجه این ابزار با توجه به اینکه قیمت بیشتری از نوع معمولی داشته ولی کیفیت تقریباً برابری با آن دارد، نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد. مته با پوشش تیتانیوم و اکسید سیاه، نمونه‌های دیگری از این مدل ابزار می‌باشند.
مته الماسه، مخصوص بتن و مصالح ساختمانی
علت نام‌‍‌گذاری این مته‌ها وجود یک سری الماس در قسمت نوک آنهاست. این ابزار تراش در دو نوع «دو الماس» و «چهار الماس» موجود می‌باشد. هرچه موادی که در ساخت این الماسه‌ها به کار رفته مرغوب‌تر باشد، طول عمر و سختی آن نیز بیشتر شده و باعث سهولت در سوراخ‌کاری میشود. این ابزارها با توجه به همین درجه سختی، در سطوح مختلف نظیر بتن، سرامیک، کاشی، گرانیت، سنگ و… به کار می‌روند. در برخی از این مته‌ها خطی برجسته و باریک به موازات شیارهای مارپیچ وجود دارد. وظیفه این خط، تخلیه خاکی است که هنگام سوراخ کاری ایجاد میشود.
مته مرغک
این نوع ابزار، فقط مخصوص ماشین‌های تراشکاری است. مطابق تصویر زیر، این ابزار تراش برخلاف مدل‌های دیگر دارای دو سر بوده که می‌توان از هر دو آنها استفاده کرد. از این مته‌ها معمولا برای ایجاد سوراخ‌های نسبتا بزرگ بهره می‌برند. شیوه کار به این سبک است که در ابتدا سوراخی ریز و مخروطی‌مانند روی سطح قطعه ایجاد می‌کنند تا از لغزش ابزار بزرگ هنگام ایجاد سوراخ جلوگیری شود.
مته خزینه
از این ابزار جهت ایجاد سوراخ در محل بسته شدن پیچ مثل صفحات ام دی اف و صنایع کابینت‌سازی استفاده میشود. مته خزینه طوری طراحی شده که نوک آن حالت مخروطی داشته و در قسمت انتهایی، قطر بیشتری دارد. بنابراین گزینه‌ای مناسب برای زمانی است که بخواهیم سوراخی با قطر زیاد ایجاد کنیم.
مته چوب
برای اینکه این ابزار تراش بتواند عملیات سوراخ‌کاری در قطعات چوبی را به خوبی انجام دهد، در قسمت سر خود دارای یک نوک تیز پیشرو می‌باشد. این نوک تیز گرداگرد، باعث سهولت در انجام فرآیند شده و از لغزش نوک ابزار حین کار جلوگیری میکند، همچنین باعث ظرافت سوراخ‌های ایجاد شده نیز میشود.
مته گازور
این مته‌ها نیز در صنایع چوبی به کار می‌روند و کاربرد اصلی آنها ایجاد سوراخ در محل اتصال جک درب‌‌های کابینت،کمد و … است. به عبارت دیگر این ابزارها محلی برای نصب لولاها بر روی صفحات چوبی ایجاد می‌کنند و قادر هستند سوراخ‌هایی از قطر 15 تا 60 میلی‌متر حفر کنند.
مته پله ای
ما به کمک این ابزار، تقریباً می‌توانیم در همه سطوح از جمله سطوح فلزی، پلاستیکی و چوبی سوراخ ایجاد کنیم. دلیل موارد استفاده زیاد این محصول فرم ویژه‌ای است که دارد. مطابق تصویر این مته‌ها به‌صورت پلکانی تولید می‌شوند. این نحوه ساخت باعث وجود سایزها و قطرهای مختلف در قسمت نوک آن شده و دیگر لازم نیست برای تکمیل فرآیند مدام ابزارها با سایزهای مختلف را تعویض کنیم.
کاربرد دیگر مته‌های پله‌ای، ایجاد سوراخ‌ها با قطر بزرگ‌‌تر است. زیرا به کمک ترتیب پلکانی این ابزارها می‌توانیم اول اقدام به ایجاد سوراخ ریز کرده و بعد تا آخرین پله ابزار (پله آخر با بیشترین قطر) عملیات را ادامه دهیم. گفتنی است که این مدل اغلب قیمت بالایی داشته و تیز کردن آنها اصلا کار راحتی نیست.
مته برگی
نوعی دیگر از ابزار تراش که در صنایع چوب مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش استفاده این نوع ابزار تا حدود زیادی مشابه مته‌های گازور بوده و از آن برای تراشکاری در سایزهای بزرگ استفاده میشود.
مته گردبر
در صنعت و ساخت قطعات، گاهی نیاز است تا سوراخ‌هایی به شکل دایره، در سایزهای مختلف ایجاد کنیم. همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید ابزار تراش گردبر به شکل توخالی ساخته شده و دارای لبه‌هایی است که بر روی آنها دندانه‌هایی تعبیه شده تا این ابزار، بهترین گزینه برای این نوع سوراخ‌کاری ها باشد. این ابزار سوراخ‌هایی با عمق کم و قطر زیاد به وجود می‌آورد که بسیار کارآمد برای مصارفی همچون لوله‌کشی است. مته‌های گردبر از جنس‌های متنوعی مثل کبالت، فولاد تندبر، الماسه و… تولید می‌شوند تا بتوان از آنها در مصارف مختلف صنعتی بهره برد. این ابزارها بر اساس سطوحی مختلفی که به کار می‌روند به چند دسته زیر تقسیم می‌شوند.
- گردبر ام دی اف
مناسب جهت تراش و سوراخ‌کاری بر روی سطوح و ورقه‌های ام دی اف می‌باشد. این مته‌ها از سختی بالایی برخوردار نیستند و تنها برای سطوح MDF و در برخی موارد برش سقف‌های کاذب مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- گردبر چوب
از نظر اندازه‌های برش و سوراخ‌کاری تشابه زیادی به نوع گردبر ام دی اف دارد. اما این دو ابزار معمولاً از مواد مختلفی تولید می‌شوند و تفاوت دیگر آنها این است که مدل گردبر چوب در مرکز خود یک مته کوچک نوک تیز دارد.
- گردبر سرامیک
این ابزار برای ایجاد سوراخ‌های گرد در سطوحی از جمله سرامیک، کاشی و سفال تولید شده است.
- گردبر استیل
استیل، فلزی است که دارای ساختاری محکم و مقاوم است. بنابراین مته‌هایی که برای انجام عملیات بر روی سطوحی به این جنس استفاده می‌شوند، باید سختی و قدرت بالایی داشته باشند. این ابزار در صورت نصب صحیح بر روی سه نظام، قادر به ایجاد سوراخ‌های گرد در صفحات استیلی است.
آشنایی با ساختار و قسمت‌های مختلف مته
- دنباله: به قسمت انتهایی مته، دنباله یا ساق می‌گویند. پایه گرد در انتهای ابزار باعث میشود تا به خوبی درون سه‌نظام دریل یا ماشین تراشکاری قرار بگیرد. همچنین سطح صاف و یا شش‌ضلعی قسمت انتهایی باعث تثبیت و استحکام بیشتر ابزار میشود.
- بدنه: بدنه، قسمتی است که شیارهای مارپیچ بر روی آن قرار دارد. این شیارهای با برش سطح و براده‌برداری باعث ایجاد سوراخ می‌شوند. بنابراین هر مته، عمیق‌ترین سوراخی که می‌تواند حفر کند برابر با طول بدنه آن است.
- شیار: این شیارها، خاک و براده‌های تولید شده حین فرآیند را به بیرون از سوراخ منتقل می‌کنند. همچنین زاویه‌ای ایده‌آل برای براده‌برداری لبه برنده ابزار تراش، ایجاد می‌کنند.
- جان: به فاصله بین دو شیار ابزار تراش گفته میشود.. اندازه جان مته در انتهای لبه، بیشتر از بالای آن است و دلیل این کار افزایش استحکام ابزار حین عملیات است.لبه (نوک): قسمت بالایی ابزار که به آن نوک مته نیز گفته میشود.